ECRİMİSİL (HAKSIZ İŞGAL TAZMİNATI) NEDİR?
Osmanlı Hukuku’nda, yararlanılacak şeyin kira bedeli önceden belirlenmişse buna ecrimüsemma denirdi. Ancak şeyin kira bedelinin önceden belirlenmemesi durumunda, yararlanılan şey kiraya verilseydi ne miktar kira bedeli getirebilecekse bilirkişiye o miktar hesaplattırılır, bulunan miktara da (emsal mal kıymeti) ecrimisil denirdi. Mecelle’nin 414. maddesinde de: “Ecrimisil, bigaraz (tarafsız) ehlivukufun (bilirkişinin) takdir ettiği ücrettir.” diye tanımlanmıştır. Böylece ecrimisil ilk olarak Mecelle’de düzenlenmiştir.
Ecrimisil davası; zilyet olmayan malikin, malik olmayan kötüniyetli zilyette karşı haksız kullanımdan dolayı açabileceği tazminat davasıdır. Yargıtay’a göre ise, kötüniyetli zilyedin ödemek durumunda olduğu tazminat miktarıdır. Ecrimisil tazminatının şartlarının oluşması halinde hükmedilecek en düşük tutar malın kiraya verilmesi halinde elde edilebilecek gelirdir. En yüksek tutar ise malın malik tarafından kullanılması halinde elde edilebilecek kar kaybıdır. Diğer bir deyişle kira geliri söz konusu tazminatın alt sınırını; gelir kaybı da üst sınırını oluşturmaktadır.
ECRİMİSİL TALEP EDEBİLMEK İÇİN GEREKEN ŞARTLAR NELERDİR?
Ecrimisil tazminatı talep edebilmenin üç şartı vardır:
Taşınır veya taşınmaz bir malın haksız bir şekilde işgal edilmesi
İşgal edenin kötüniyetli olması
İşgal nedeniyle bir zararın meydana gelmesi
- HAKSIZ İŞGAL
Haklı bir nedene dayanmaksızın başkasına ait bir malın zilyetliğe geçirilerek kullanılmasıdır. İşgalin haksız olmasının nedeni işgalin hukuka uygun bir nedene dayanmaması ve hak sahibinin rızasının olmamasıdır. İşgalin rızaya dayanması veya hukuka uygun bir neden dayanması halinde haksız işgalden söz edilemeyecektir. Haksız işgal, hukuki niteliği itibariyle bir haksız eylemdir. Bir malın zilyetliğinin ele geçirilip geçirilmediği o mal üzerinde fiilen tasarruf sahibi olunup olunmadığına, mal üzerinde fiili hakimiyet tesis edilip edilmediğine göre belirlenir. Ecrimisil davası açabilmek için, haksız işgalcinin kusurlu olup olmadığı hususuna bakılmaz.
- İŞGAL EDENİN KÖTÜNİYETLİ OLMASI
Kötüniyetli zilyet, eşya üzerindeki hakimiyetinin bir hakka dayanmadığını bilmesi gereken kişidir. Başkasının taşınmazını haksız olarak işgal edip kullanmış olan kötü niyetli kimse, taşınmazı haksız olarak elinde tutmuş olmasından doğan zararları ve elde ettiği veya elde etmeyi ihmal ettiği semereleri tazmin ile mükelleftir.İyiniyetli zilyet, haksız işgal nedeniyle ecrimisil ödemek zorunda değildir.
- İŞGAL NEDENİYLE ZARAR MEYDANA GELMESİ
Ecrimisil tazminatı talep edebilmek için, haksız işgalin varlığı, taşınmazı işgal edenin kötüniyeti ve zararın meydana gelmesi gerekmektedir. Zarar kavramı genel olarak şu şekilde sınıflandırılmaktadır.
Yargıtay’a göre haksız işgal nedeniyle ecrimisil tazminatı olarak istenebilecek zararlar şunlardır:
a) Haksız işgalden doğan normal kullanma sonucu eskime şeklindeki müspet zarar,
b) Kullanmadan doğan müspet zarar,
c) Malik ya da zilyedin yoksun kaldığı fayda (menfi zarar) ecrimisilin kapsamını belirler.
ECRİMİSİL DAVASINDA ZAMANAŞIMI SÜRESİ NEDİR?
Ecrimisil davaları beş yıllık zamanaşımına tabi olup bu beş yıllık süre dava tarihinden geriye doğru işlemeye başlar (YİBK-K.1938/10). Beş yıllık zamanaşımı süresi Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı ve Yargıtay’ın aynı yoldaki yerleşmiş içtihatlarıyla kabul edilmiştir.
Davacı geriye dönük 20 yıl için ecrimisil tazminatı talep etse bile, davalı tarafından zamanaşımı defi ileri sürülmediği takdirde, zamanaşımı sınırlaması olmadan davacının talebi doğrultusunda karar verilir.
ECRİMİSİL DAVASINDA GÖREVLİ ve YETKİLİ MAHKEME NERESİDİR?
Ecrimisil davasında görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesidir. Ecrimisil davası, taşınmazın aynına ilişkin bir dava olmadığından davalının yerleşim yeri Asliye Hukuk Mahkemesi yetkilidir.
Ayrıca ecrimisilin haksız fiilden kaynaklanması sebebiyle haksız fiilin gerçekleştiği, zararın meydana geldiği ya da gelme ihtimalinin olduğu ya da zarar görenin yerleşim yeri Asliye Hukuk Mahkemesi de yetkilidir. Ancak müdahalenin meni davası ile ecrimisil birlikte talep edilmişse yetkili mahkeme taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir.
ECRİMİSİL DAVASINI KİMLER AÇABİLİR?
Ecrimisil davasını, malı haksız işgale uğramış malik, haksız işgale konu malda sınırlı ayni hak sahibi kişiler ve haksız işgale konu malda kişisel hakka haiz kişilerde bu davanın davacı sıfatına haiz kişilerdendir.
Paylı (müşterek) mülkiyette, taşınmazdan yararlanamayan paydaş, haksız bir şekilde engel olan öteki paydaş veya paydaşlardan ecrimisil isteyebilir. Müşterek mülkiyette paydaş haksız işgalci olan üçüncü kişiden de kendi payı oranında ecrimisil talep edebilir.
Elbirliği mülkiyetinde (iştirak halinde mülkiyet) paydaşlara veya üçüncü kişilere karşı ecrimisil davası herhangi bir paydaş tarafından açılabilir.
ECRİMİSİL TAZMİNATI NASIL HESAPLANIR?
Yargıtayın yerleşik uygulamaları neticesinde taban – tavan bedel, en az kira geliri ve en çok tam gelir yoksunluğu olarak belirlenmektedir. Ecrimisil hesabı uzmanlık gerektiren bir husus olduğundan, mahkemede bilirkişi marifetiyle keşif ve inceleme yapılması gerekmektedir.
Ecrimisil bedelinin kira geliri üzerinden hesaplanmasında, mal sahibinin gördüğü zarar, mal sahibinin mahrum kaldığı gelirler, işgalcinin o malın kullanımı sayesinde kazandığı gelir, taşınmazın imar durumu, taşınmazın yüzölçümü, taşınmazın niteliği ve konumu, emsal kira bedelleri, tarım arazilerinde sulu ve kuru tarımdan hangisinin yapıldığı, arazinin verimi, Taşınmazın haksız işgalden önceki durumu ve işleviyle elde edilen gelir, taşınmazın bulunduğu yerdeki kentsel gelişim ve taşınmazın konumu gibi kıstaslar araştırılmalıdır.
ECRİMİSİL DAVASINDA FAİZ BAŞLANGIÇ TARİHİ NEDİR?
Haksız işgal eden kişiden ecrimisil tazminatı ile birlikte kanuni faiz de talep edilebilir. Ecrimisil bedelinin her dönem sonundan itibaren işleyecek yasal faiziyle birlikte davalıdan tahsili talep edilebilir.
Ecrimisil tazminatı davasında, haksız işgalin başladığı ve ecrimisilin talep edildiği tarihten itibaren her yıl dönemlere ayrılarak, her döneme faiz işletilmektedir. Örneğin, haksız işgalin 01.05.2020 yılında başladığını, ecrimisil tazminatı davasının da 01.01.2023 yılında açıldığını kabul edelim. 01.05.2020 tarihinden itibaren başlayan haksız işgal nedeniyle 01.05.2020-31.12.2020 tarihleri arası ilk dönem, 01.01.2021-31.12.2021 tarihleri arası ikinci dönem, 01.01.2022-31.12.2022 tarihleri arası üçüncü dönem olarak kabul edilecektir. Ecrimisil tazminatı nedeniyle faiz başlangıcı da her dönem sonuna ayrı ayrı faiz işletilerek bulunulacaktır.
ELBİRLİĞİ MÜLKİYETİNDE ECRİMİSİL DAVASI ve İNTİFADAN MEN KOŞULU NEDİR?
Birlikte mülkiyet, paylı mülkiyet (müşterek mülkiyet) ve elbirliği mülkiyeti (iştirak halinde mülkiyet) olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. El birliği mülkiyetine tabi mirasçılar arasında, ortakların belirlenmiş payları bulunmamaktadır. Her ortak, el birliği mülkiyetine tabi malların bütünü üzerinde hak sahibidir. Mirasçıların birbirlerine karşı ecrimisil tazminat davası açabilmeleri için, “İntifadan Men” şartının gerçekleşmiş olması gerekmektedir.
Ortakların Üçüncü Kişilere Dava Açması
Paylı mülkiyette, paydaşlardan her biri ortaklık konusu malı haksız işgal eden üçüncü kişilere (ortak olmayan kişilere) payları oranında ecrimisil talep ederek dava açabilirler. Örneğin, A ve B eşit hisselerle bir gayrimenkule paylı mülkiyet ile sahip olsun. Üçüncü kişi C, ortaklık konusu taşınmazı işgal edip kullandığında A ve B birlikte ecrimisil davası açabilecekleri gibi ayrı ayrı hisseleri oranında ecrimisil davası açarak tazminat talebinde bulunabilirler.
Elbirliği mülkiyetinde ise, dava açmak gibi tasarrufi işlemlerde oybirliği aranır (TMK m.702). Ancak, ecrimisil bölünebilir bir haktır ve elbirliği mülkiyetinde ortaklardan herhangi birisi kendi payına hasren talepte bulunabilir.
Ortakların Birbirine Karşı Ecrimisil Davası Açması
Elbirliği mülkiyetinde ve paylı mülkiyette ortaklardan her biri ortaklık konusu malın ortaklar tarafından haksız işgale uğraması halinde, ecrimisil tazminatı talep etmek üzere dava açabilirler. Ancak, ecrimisil talep eden paydaşın, payına karşılık çekişmesiz olarak kullandığı bir kısım yer varsa açacağı ecrimisil davası dinlenmez. Kullanım antlaşması sonucu her paydaşın kullandığı yerin belli olması halinde intifadan men şartı aranmaz. Eğer paydaş, sahip olduğu paydan daha az yer kullandığını iddia ediyorsa ecrimisil davası değil, taksim veya ortaklığın satış yoluyla giderilmesi davası açarak sorunu çözmelidir. Bir elbirliği mülkiyeti çeşidi olan miras ortaklığına tereke temsilcisi atanmışsa ecrimisil davası açma yetkisi tereke temsilcisine aittir.
İNTİFADAN MEN KOŞULU/İHTARI NEDİR?
İntifadan men, kelime anlamı olarak, kullanıma itirazdır. Mirasçının, diğer mirasçı ya da mirasçılara, fazladan işgal ettiği yerin kullanımına itiraz etmesi, intifadan men durumudur. İntifadan men, haksız işgal sebebiyle ortaklık mülkiyetinde bulunan taşınmazdan payı oranında yararlanamayan paydaşın, taşınmazdan yararlanma isteğini haksız işgali gerçekleştiren ortak/ortaklara bildirmesidir.
İntifadan men, ecrimisil talebinden önce davacı paydaşın davaya konu taşınmazdan ya da gelirinden yararlanma isteğinin davalı paydaşa bildirilmesiyle sağlanmış olur. İntifadan men edilen paydaşa karşı ecrimisil davası açılarak ecrimisil tazminatı istenebilir. İntifadan men şartı; ecrimisil tazminatı talep eden paydaşın diğer paydaşlara noterden ihtarname çekme veya daha önce men-i müdahale, ortaklığın giderilmesi vb. davaları açma veya icra takibi yapma veya her türlü delille ispatlanabilen herhangi bir şekilde taşınmazdan veya gelirinden yararlanma isteğini bildirmesiyle gerçekleşir. Paydaşlar ecrimisil davasından önce intifadan men edilmedikçe aleyhlerine açılacak ecrimisil tazminatı davası reddedilecektir.
İntifadan men durumunda şekil şartı aranmadığı için, bu husus her türlü delille de ispatlanabilmektedir. İntifadan men, dava şartı olduğu için mahkeme tarafından re’sen araştırılacak hususlardandır. Ancak, intifadan men şartının, birtakım istisnaları vardır. Bazı hallerde paydaşlar intifadan men edilmemiş olsa bile aleyhlerine doğrudan ecrimisil tazminatı davası açılabilir.
Yargıtay’a göre paydaşların intifadan men edilmesine gerek olmadan doğrudan ecrimisil davası açılabilecek haller şunlardır:
- Ecrimisil davasına konu taşınmazın kamu malı olması,
- Ecrimisil tazminatı talep edilen taşınmazın (bağ, bahçe gibi) doğal ürün veren bir yer olması,
- Ecrimisil davası açılacak yerin işyeri, konut gibi kiraya verilerek gelir elde edilen yerlerden olması,
- Paylı taşınmazı işgal eden paydaşın bu yerin tamamında hak iddiası ve diğerlerinin paydaşlığını inkâr etmesi,
- Paydaşlar arasında yapılan kullanım anlaşması sonucu her paydaşın yararlanacağı ortak taşınmaz veya bölümlerinin belirli bulunması,
- Davacı tarafından diğer paydaşlar aleyhine daha önce bu taşınmaza ilişkin, elatmanın önlenmesi, ortaklığın giderilmesi, ecrimisil ve benzeri davalar açılması veya icra takibi yapılmış olması,
- Taşınmazda kendiliğinden oluşan ürünler; biçilen ot, toplanan fındık, çay yahut muris tarafından kurulan işletmenin ya da başlı başına gelir getiren işletmelerin işgali halinde intifadan men koşulunun oluşmasına gerek bulunmamaktadır.
- Mirasbırakan tarafından kurulan veya fabrika, otel, fırın gibi hasılat getiren ortak yerler için intifadan men koşulu aranmaz.
