Bu yazının oluşmasında emeği geçen pek kıymetli meslektaşım sevgili Av. Semahat Berfu BAŞARAN’a çok teşekkür ederim.
ŞÜPHELİ KİMDİR?
Kanunda yer alan tanıma göre şüpheli soruşturma evresinde suç şüphesi altında bulunan kişidir.
SORUŞTURMA NEDİR?
Kanuni tanıma göre suç şüphesinin yetkili merci tarafından öğrenilmesinden başlayıp iddianamenin kabulü ile sona eren aşamadır.
SANIK KİMDİR?
Kanunda yer alan tanıma göre sanık ilgili mahkeme tarafından iddianame kabul edilmesiyle başlayan ve verilecek hüküm kesinleşinceye kadar suç şüphesi altında bulunan kişidir.
KOVUŞTURMA NEDİR?
Kanuni tanıma göre ilgili mahkemenin iddianameyi kabul etmesiyle başlayan ve hükmün kesinleşmesiyle sona eren aşamadır.
ŞÜPHELİ & SANIĞIN HAKLARI NELERDİR?
Aşağıda maddeler halinde sayılan haklar esasında kutsal olan SAVUNMA HAKKI ile bağlantılı olup bu hak ceza yargılamasında şüpheli veya sanığın en önemli hakkıdır. Sayılan haklar savunma hakkının daha etkili biçimde kullanılabilmesi içindir.
- İSNAT EDİLEN SUÇU ÖĞRENME HAKKI
Şüpheli veya sanığın savunma hakkını etkin biçimde kullanabilmesi için öncelikle yüklenen suçun ne olduğunu bilmesi gerekmektedir. Yakalanma, gözaltına alma esnasında, ifade alma ve sorgu esnasında şüpheliye kendisine yüklenen suçun anlatılması gerekmektedir. Şüpheli hakkındaki suçlamaları öğrenme hakkına haizdir. İsnat edilen suçun öğrenilmesi meramını anlatabilme hakkı ve buna bağlı olarak savunma hakkının etkin biçimde kullanılması için gereklidir.
Savunma hakkını kullanabilmek için öncelikle savunmaya konu olan suçlamanın ne olduğunu bilmek gerekmektedir. Bu sebeple isnadı öğrenme hakkının sağlanamaması savunma hakkının da gereği gibi kullanılamaması sonucunu doğuracaktır.
- MÜDAFİDEN YARALANMA HAKKI
Şüpheli veya sanık savunmasını kendisi yapabileceği gibi bir avukat aracılığıyla da bunu yapabilir. Burada belirtmek gerekir ki avukat profesyonel olarak hukuki destek vereceğinden savunmanın bir avukat aracılığıyla yapılmasını tavsiye etmekteyiz. Bizimle çalışmak isterseniz iletişim sekmesinden irtibata geçebilirsiniz.
Soruşturma evresinde ifade alma anında en çok 3 avukatla, kovuşturma aşamasında ise herhangi bir sınır olmaksızın avukat yardımından faydalanabilirsiniz. Bazı durumlarda Baro tarafından ücretsiz şekilde müdafi ataması yapılmaktadır. Ancak bu avukat dışında vekalet vererek başka bir avukatla da anlaşabilirsiniz.
- SUSMA HAKKI
Şüpheli veya sanık kendisine sorulan sorulara herhangi bir cevap vermek zorunda değildir. Toplumda yaygın şekilde bilindiği gibi “sükut ikrardan gelir.” anlayışı hukukta bulunmamaktadır. Şüpheli veya sanığın susma hakkını kullanması kişinin aleyhine olarak bir olumsuzluk doğurmayacaktır.
Şüpheli veya sanık kimliğiyle ilgili sorulan sorulara doğru cevap vermek zorundadır. Aksi halde Türk Ceza Kanunu uyarınca kişinin işlediği suç nedeniyle kendisi hakkında soruşturma ve kovuşturma yapılmasını engellemek amacıyla başkasına ait kimlik veya kimlik bilgilerini kullanması suçunu oluşturacaktır.
- YAKINLARINA HABER VERME HAKKI
Şüpheli veya sanık yakalandığında, gözaltına alındığında veya gözaltı süresinin uzaması durumunda savcının emriyle bir yakını veyahut belirlediği başkaca birisine haber verilir. Yakalanan veya gözaltına alınan kişinin yabancı olduğu durumlarda yazılı olarak karşı çıkmaması halinde durumu, vatandaşı olduğu devletin konsolosluğuna bildirilir. Anayasada da kişinin yakalandığı veya tutuklandığı zaman yakınlarına durumunu bildirme hakkı düzenlenmiştir.
Burada bahsedilen kişinin yakınları eş, kardeş, anne, baba, nişanlı olabileceği gibi arkadaş ve dostları da olabilir.
- MERAMINI ANLATABİLME HAKKI
Şüpheli veya sanık ilgili makamlar önünde kendisini ifade edebilir, kendisine isnat edilen suçla ilgili savunmasını yapabilir. Meramını anlatabilme hakkı savunma dokunulmazlığıyla bağlantılıdır.
- DELİL TOPLANMASINI İSTEME HAKKI
Bir suçla ilgili tahkikatı yapma ve delil toplama yetkisi savcıya aittir. Cumhuriyet savcısı kişinin lehine ve aleyhine olacak delilleri maddi gerçeğe ulaşmak için toplamakla görevlidir. Ancak şüpheli suç şüphesinden kurtulmak için delil toplanmasını isteyebilir ve kendileri de dosyaya delil sunabilecektir. Şüphelinin dosyaya delil sunduğu durumlarda savcı bu delilleri de değerlendirerek iddianameyi hazırlayacaktır.
- TERCÜMANDAN YARARLANMA HAKKI
Yapılacak olan soruşturma ve kovuşturmanın sağlıklı şekilde yürütülmesi için şüpheli veya sanığın iddiaları anlamış olması ve bu iddialara karşı savunmalarını yapabilmesi gerekmektedir. Kişi kendini Türkçe olarak ifade edemeyecek durumdaysa ya da yeterli derecede Türkçe bilmiyorsa ücretsiz olarak tercümandan faydalanma hakkına sahiptir. Ancak burada üzerinde durulması gereken önemli bir durum vardır. Kişi Türkçe bilmesine rağmen siyasi, ırki, etnik, dini ya da başka bir sebeple Türkçe dışında bir dilde savunmada bulunmak isterse bu hakkın kötüye kullanılması anlamına gelecektir.
- DOSYAYI İNCELEME VE ÖRNEK ALMA HAKKI
Türk hukukunda soruşturma işlemlerinin gizli yapılması kuralı benimsenmiştir. Ancak müdafiye yani avukata soruşturma dosyasını inceleme ve dosyadan örnek alma hakkı tanınmıştır. Avukata tanınan bu haktan şüpheli veya sanık da faydalanabilir.
- DURUŞMADA HAZIR BULUNMA HAKKI
Her sanık duruşmada hazır bulunma hakkına sahiptir. Eğer sanık duruşmalardan vareste tutulmamışsa bu aynı zamanda bir yükümlülüktür. Sanık duruşmada iddialara cevap verebilir, mağdurla ve tanıklarla yüzleşebilir ve tanıklara soru sorabilir. Soruşturmada gizlilik ilkesi benimsenmişken kovuşturmada ise alenilik ilkesi benimsenmiştir.
- ADİL YARGILANMA HAKKI
Sanık bağımsız ve tarafsız bir mahkemede adil bir şekilde yargılanma hakkına sahiptir. Sanığın isnadı öğrenme, müdafiin yardımından yararlanma, savunma hazırlama, makul sürede yargılanma gibi hakların tamamı adil yargılanma hakkıyla yakından ilgilidir. Bir hukuk devletinde olmazsa olmaz ilkelerden birisi de adil yargılanma hakkıdır. Bu toplumun adalet inancını yitirmemesi için de vazgeçilmezdir.
